Câu hỏi 1:
Thưa Luật sư Dương Đức Trọng! Việt Nam đang quản lý các sản phẩm thuốc lá bằng Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá ban hành năm 2012. Đáng nói là các loại thuốc lá thế hệ mới chưa có hành lang pháp lý để kiểm soát từ khâu sản xuất, lưu thông, buôn bán cho tới sử dụng. Trong khi đó, nhiều sản phẩm thuốc lá lậu không có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, không được kiểm soát về chất lượng, không in nhãn cảnh báo. Theo Luật sư, thực tế này sẽ dẫn đến hậu quả như thế nào?
Trả lời:
Thực tế này sẽ dẫn đến 4 hậu quả như sau:
Thứ nhất là người hút dễ bị gây nghiện và tăng nguy cơ bắt đầu sử dụng thuốc lá thông thường. Nghiên cứu cho thấy những người trẻ tuổi đã sử dụng thuốc lá điện tử có nguy cơ bắt đầu sử dụng thuốc lá thông thường cao hơn 3,5 lần so với nhóm người không dùng thuốc lá điện tử.
Từ nguy cơ này dẫn đến hệ quả suy giảm sức khỏe, bởi các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới có chứa rất nhiều chất độc hại như nicotine, kim loại, formaldehyde… Các chất độc được thấy trong dung dịch thuốc lá điện tử và trong khói. Người hút dễ phơi nhiễm các chất độc gây bệnh ung thư, tim mạch, hô hấp, phát triển trí não. Ngoài ra còn có nguy cơ chấn thương nghiêm trọng do cháy nổ pin. Vì vậy thuốc lá điện tử có hại cho cả người dùng và người xung quanh.
Theo kết luận của Viện Kinh tế kỹ thuật thuốc lá, hàm lượng các chất gây hại, gây nghiện là tar và nicotin trong thuốc lá lậu cao hơn 1,5 lần so với tiêu chuẩn của Bộ Y tế. Các mẫu thuốc lá này cũng có độ ẩm cao hơn so với độ ẩm của thuốc lá điếu sản xuất trong nước, dễ phát sinh nấm men, nấm mốc, ảnh hưởng sức khoẻ người sử dụng.
Hậu quả thứ 2 là dễ gây ngộ độc chất kích thích. Thời gian qua, Trung tâm Chống độc (Bệnh viện Bạch Mai) tiếp nhận nhiều trường hợp ngộ độc chất kích thích, trong đó có cả cần sa, ma túy tổng hợp được trộn trong thuốc lá điện tử.
Hậu quả thứ 3 là gia tăng số lượng tội phạm tàng trữ, sử dụng, mua bán trái phép chất ma túy dưới dạng thảo mộc hoặc dung dịch trong thuốc lá điện tử, thuốc lá thế hệ mới và các loại tội phạm về buôn bán, tàng trữ, vận chuyển hàng cấm theo quy định của Bộ luật Hình sự.
Hậu quả thứ 4 là thất thu ngân sách Nhà nước do nhập lậu thuốc lá. Theo ước tính, trung bình mỗi ngày, lượng thuốc lá nhập lậu qua các tỉnh biên giới khoảng 400.000 - 500.000 bao các loại. Buôn lậu thuốc lá đem lại siêu lợi nhuận, tới trên 400%, do không phải chịu bất cứ khoản thuế, phí nào. Trong khi thuốc lá nhập khẩu chính ngạch phải chịu thuế suất nhập khẩu từ 100% - 202%, thuế giá trị gia tăng 10%; thuốc lá sản xuất trong nước phải chịu thuế suất tiêu thụ đặc biệt 75%, thuế giá trị gia tăng 10%; quỹ phòng, chống tác hại của thuốc lá 2%. Hệ quả là hàng năm Nhà nước thất thu ngân sách khoảng 8.500 tỷ đồng, “chảy máu” ngoại tệ khoảng 500 triệu USD.
 

Câu hỏi 2:
Thưa Luật sư Dương Đức Trọng! Nhiều thanh niên rối loạn tâm thần do thuốc lá điện tử và các loại thuốc lá thế hệ mới, tiềm ẩn nguy cơ gây ra tệ nạn xã hội. Do đó, cần phải có hàng rào pháp lý để quản lý loại hình thuốc lá này và bảo vệ giới trẻ trước thuốc lá thế hệ mới, thưa anh?
Trả lời:
Tôi cho rằng đó là điều rất cần thiết. Hiện nay, chính sách quản lý thuốc lá thế hệ mới chưa ban hành nên mặt hàng này chưa có cơ sở pháp lý để tự do lưu hành. Tuy nhiên, thuốc lá thế hệ mới vẫn được bày bán công khai, người dùng dễ dàng tiếp cận, sử dụng. Đa phần là sản phẩm xách tay, nhập lậu, không được quản lý về chất lượng, nguồn gốc. Việc mua bán mất kiểm soát, nhất là chất lượng sản phẩm do có thể được trà trộn các chất độc hại, thậm chí là ma túy đang tạo gánh nặng cho các cơ quan quản lý, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khoẻ cộng đồng, nhất là giới trẻ - đối tượng sử dụng thuốc lá thế hệ mới.
Theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), thuốc lá làm điện tử, thuốc lá thế hệ mới cần được quản lý theo luật hiện hành như đang áp dụng cho thuốc lá điếu thông thường của nước sở tại. Tại Việt Nam, Luật Phòng chống tác hại thuốc lá năm 2012 quy định rõ với các sản phẩm thuốc lá phải chịu sự kiểm soát. Ngoài ra, còn có Luật Đầu tư năm 2020, Nghị định số 67/2013/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá về kinh doanh thuốc lá làm căn cứ pháp lý phục vụ cho việc quản lý thuốc lá thế hệ mới.
Việc tạo hành lang pháp lý cho thuốc lá thế hệ mới không đồng nghĩa với việc hợp pháp hóa cho các chất cấm được trà trộn vào thuốc lá điện tử trá hình, mà là để quản lý chặt chẽ các sản phẩm là thuốc lá thế hệ mới, được kiểm soát chất lượng, đáp ứng tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, được cấp tem nhãn. Đã là thuốc lá thì sản phẩm nào cũng độc hại. Nhưng giữa những sản phẩm có hại đó thì có thể lựa chọn sản phẩm nào ít tác hại nhất cho những người hút thuốc ở độ tuổi hợp pháp. Đã đến lúc các cơ quan có thẩm quyền cần khẩn trương sửa đổi, bổ sung các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan nhằm quản lý các sản phẩm này một cách chặt chẽ.
Câu hỏi 3:
Thưa Luật sư! Theo anh, đối với các sản phẩm chứa ma túy, chất cấm dưới vỏ bọc thuốc lá điện tử, cần phải được quản lý như thế nào?
Trả lời:
Viện Khoa học hình sự - Bộ Công an cho biết gần đây tội phạm đã chế tạo những chất ma túy mới hòa trong thành phần dung dịch thuốc lá điện tử, nhưng chưa có trong danh mục cấm. Chúng hòa tan chất cấm vào các vỏ chai, lọ đựng dung dịch thuốc lá điện tử mà vẫn giữ nguyên màu sắc, mùi vị. Đây là một thủ đoạn tinh vi mà đến lực lượng chức năng cũng khó phát hiện.
Các chất ma túy này sẽ gây ảo giác, có thể xuất hiện co giật, hôn mê, thậm chí tử vong đối với người sử dụng và những người xung quanh không may uống nhầm. Thành phần thuốc lá điện tử có chứa nicotine - một chất gây nghiện, có thể tác động xấu đến phát triển não bộ của trẻ em, ảnh hưởng đến phụ nữ mang thai và sự phát triển của thai nhi. Ngoài ra, chúng ta cũng cần cẩn trọng cả với những sản phẩm bao bì ghi không chứa nicotine nhưng thực chất vẫn có. Trong thuốc lá điện tử còn chứa các chất hoá học phụ gia có thể gây ung thư hoặc tổn thương phổi.
Các cơ quan chức năng ngoài việc tuyên truyền cảnh báo sức khỏe còn đang đề nghị cấm thuốc lá điện tử để góp phần ngăn chặn tình trạng sử dụng tràn lan, mất kiểm soát như hiện nay. Tuy nhiên, thuốc lá điện tử cũng chỉ là một trong nhiều công cụ của bọn tội phạm, dù có cấm thuốc lá điện tử thì cũng không thể cấm tất cả các loại thực phẩm hay bất kỳ mặt hàng nào khác có thể trở thành ma túy trá hình trong tương lai.
Thuốc lá điện tử hay các loại thuốc lá thế hệ mới đã được khoa học kiểm nghiệm là giải pháp thay thế thuốc lá điếu, vì có hàm lượng các chất gây hại thấp hơn. Cần giải quyết vấn đề từ gốc, sớm đưa thuốc lá điện tử cũng như các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới khác như thuốc lá làm nóng, thuốc lá ngậm,… vào vòng kiểm soát, sẽ góp phần ngăn ngừa việc trục lợi từ nguồn hàng lậu. Cũng cần đưa ra những biện pháp chế tài cứng rắn hơn đối với các tội phạm buôn lậu và tội phạm ma túy.
Cơ quan chức năng tăng cường tuyên truyền, phổ biến sâu rộng bằng nhiều hình thức, đặc biệt là qua các phương tiện thông tin đại chúng, mạng xã hội về chính sách pháp luật của Nhà nước, tác hại của thuốc lá điện tử và ma túy. Đồng thời xử lý nghiêm khắc các trường hợp vi phạm. Phối hợp với nhà trường, các đoàn thể chính trị - xã hội ở cơ sở tổ chức tuyên truyền, vận động hội viên và nhân dân nâng cao tinh thần cảnh giác, quản lý, giáo dục con em trong gia đình không vi phạm pháp luật về thuốc lá điện tử, ma túy.